Terug naar Rederijkers in Zeeland

Het geselschap der Violieren

Naamsvarianten: De Camer van de Violier / de Fiolyren Camer / Het Violieren geselschap / Het gilde van Retorica / het gilde van Sente Barbara / de broeders van synte Baerbara /

Zinspreuk: Met deught verwijnnende
Patroonheilige: H. Barbara, naamdag 4 december
Vroegste bronvermelding: 1596
Bron: Meertens 1943, 113 en de tekst op het zilveren schildje (zie ‘Varia’)
Laatst bekende bronvermelding: 1818
Bron: Comparitieboek 6, ongefolieerd.
Beschrijving blazoen: spruijtende uitter aarden deurlopende met een rolle met de zinspreuk op die rol.
Bron: Walrave 1994, 36.

Opten eersten October 1628 gerekent met de gemeenen gildebroederen vande oncosten vande bieren ende van die wagenhuere die men naer henkentsant reet comt tsamen + den axcijsx 3 pond 3 sch. bedraecht ijder gilde broeder 4 sch. en 6 grooten. Pieter Jacobse enz. Er wordt niet vermeld wat de ‘gemeenen gildebroederen’ gingen doen in Heinkeszand.
Bron 1: Comparitieboek 1, ongefolieerd.
Bron 2: Walrave 1994, 55.

Geschiedenis:
Het is mogelijk dat de kamer al rond 1576, of zelfs 1560, bestond gezien de tekst van een spel dat rond deze tijd werd geschreven en op een koningsfeest te Kapelle lijkt te zijn opgevoerd. Volgens een rekest van de kamer uit 1596 zou ze al voor de troebelen [in 1566?] zijn gesticht, maar was ze daarna lang gesloten. In het rekest werd verzocht om de heroprichting. De oprichting met nieuw reglement vond plaats voor 1596, met goedkeuring van de ambachtsheer Lieven van Kats. Hoewel vanaf de tweede helft van de volgende eeuw de kerkenraad en de classis de kamer trachtten te laten verbieden, was ze (mogelijk met tussenpozen) actief tot 1818 en in de zeventiende eeuw zeker van 1619 tot 1659.

Bron: DBNL

Een en ander is opgetekend in de comparitieboeken (zie de inventaris van het archief van De Fiolieren hieronder). In deze boeken vinden we onder andere lijsten met namen van de leden van het gilde, rekeningen van inkomsten en uitgaven, boetelijsten van het niet bijwonen van de activiteiten, benoemingen van bestuursleden en een inventaris van de aanwezige toneelrollen en toneelstukken, waarvan een flink deel bewaard is gebleven. Alle toneelstukken, maar met name de toneelrollen zijn van groot belang voor het Zeeuwse, culturele erfgoed. Niet vanwege de rollen, maar vooral omdat ze bewaard gebleven zijn. Er staat namelijk alleen de tekst op van één toneelfiguur en bij herhaaldelijk gebruik hadden deze handschriften behoorlijk te lijden. Het is dus bijzonder dat ze er nog zijn.

 

Toneelrol van De Fiolieren

Toneelrollen in hun kokers

Bronnen

Publicaties:

• G.R.W. Dibbets en W.M.H. Hummelen, ‘Joseph, een historiaalspel van Jeronimus van der Voort (?). Een tekstuitgave, ingeleid en van aantekeningen voorzien door G.R.W. Dibbets en W.M.H. Hummelen’; in: Jaarboek van de Koninklijke Soevereine Hoofdkamer van Retorica De Fonteine te Gent, 15-16 (1973-1974), 43-166.
• Wim Hüsken en Frans Schaars, Sandrijn en Lanslot: diplomatische uitgave van twee toneelrollen uit het voormalig archief van de Rederijkerskamer De Fiolieren te ‘s-Gravenpolder, Nijmegen / Grave 1985.
• D.A. Poldermans, ‘Het spel van de stathouwer’; in: Archief 1930, 1-118.

Bibliografie / Literatuur:

• Bram le Clercq, ”De wereld in’. De wetenschappelijke carrière van een rederijkersarchief na een publicatie in Archief ‘, in: Arjan van Dixhoorn, Henk Nellen, Francien Petiet (red.): Een hoger streven. Bouwstenen voor een geschiedenis van het Zeeuws Genootschap, 1769-2019, Vlissingen 2019, pp. 469-493. Download De wereld in .
• Dibbets, G.R.W., ‘Een bruiloftsganger, een krans en politieke aktualiteit’; in: Dibbets, G.R.W. en Wackers, P.W.M. (red.), Wat duikers vent is dit! Opstellen voor W.M.H. Hummelen. Wijhe 1989, 165-183
• Hummelen, W.M.H., Repertorium van het rederijkersdrama 1500 – ca. 1620. Assen, 1968. Er is een herziene, digitale uitgave van dit Repertorium in de DBNL. De verzameling toneelstukken van De Fiolieren is te vinden onder 1 U.
• Wim Hüsken en Frans Schaars, ‘Lanseloet van Denemerken op het Zeeuws toneel’; in: Literatuur, jrg. 2 (1985), 132-138.
• P.J. Meertens, Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en de eerste helft der zeventiende eeuw, Amsterdam, 1943, 113-114.
• J. Walrave, ‘Rederijkerskamer “De Fiolieren”‘; in: Historisch Jaarboek voor Zuid- en Noord-Beveland 20, 1994, 55.
• Blog 89 Rederijkerskamer Het geselschap der Violieren
• Blog 92 Theater in ‘s-Gravenpolder

Archivalia:

Archief gemeente Borsele te Heinkenszand: Archief van de rederijkerskamer De Fiolieren te ‘s-Gravenpolder 1596-1833 (1833 moet zijn: 1818).

• Inv.nr. 1: Rekest met verzoek om toestemming tot heroprichting van de kamer, 1596.
• Inv.nr. 2: Comparitieboek 1619-1636.
• Inv.nr. 3: Comparitieboek 1636-1657.
• Inv.nr. 4: Comparitieboek 1710-1716.
• Inv.nr. 5: Comparitieboek 1716-1740.
• Inv.nr. 6: Comparitieboek 1763-1818 (het vermelde eindjaar in de inventaris van 1733 berust op een vergissing).
• Inv.nr. 7: Reglementen op het gilde, 1792. Met statuten uit 1734, 1774 en 1792. Dit zijn kopieën van het oudste statuut uit 1596, dat verloren is gegaan.
• Inv.nr. 8-25: Opgerolde toneelteksten per gespeelde rol van uitgevoerde toneelstukken en battementen uit de 16e eeuw, opgeborgen in 17 kokers.
• Inv.nr. 26-50: Boekjes met de complete toneelteksten, ca. 1560-1620: 
  26. ‘sGravenpolders Jonckheijt en Retorijke.
  27. Arm van State.
  28. Haestbedrogen en vrouw Pluijsse (klucht).
  29. Claes en Geene (klucht).
  30. Abraham en Lot.
  31. Niemans Eijgen en Myselis Onvrij (tafelspel).
  32. De medogenloze schuldenaren.
  33. De Stathouwer.
  34. Scavuijt (klucht).
  35. De bruiloftsgangers zonder feestkleed.
  36. Lucrecia.
  37. Hertogh Albertus.
  38. Wercken der barmherticheijd III.
  39. De Graci Gods.
  40. De bruilofsgangers zonder feestkleed.
  41. De onrechtvaardige pachters.
  42. De duegdige en de Gierige Rijck.
  43. Joseph.
  44. De Stathouder.
  45. Koningin Elysabeth.
  46. Koningin Elysabeth.
  47. Koning Darius.
  48. Sigismundi.
  49. Amon.
  50. Isabella, coninginne van Spangien.

Varia:

Zilveren Fiolieren schildje (1694)

Tekst van het randschrift: ‘als men 1596 heeft geschreven wert in sgravenpolder met raat vergen [lees: verkregen?] om dat den camer weder wert opgeheven naar dat zij lange hadde desolat [verlaten] gelegen’. Afgebeeld is Sinte Barbara met haar toren. In 1596 kregen De Fiolieren statuten nadat de kamer lange tijd niet meer actief was geweest.

De tinnen beker is uit december 1570. Het laatst bekende gegeven (uit 1985) over deze objecten is, dat zij in het bezit waren van het handbooggilde Sint Sebastiaan van ‘s-Gravenpolder. De aanwinst van de beker staat vermeld in het notulenboek van het handbooggilde op de datum van 23 augustus 1849. Heden ten dage (2025) blijkt niemand meer te weten waar schildje en beker gebleven zijn.

Tinnen gildebeker van De Fiolieren (1750)

^{Repertorium rederijkerskamers DBNL:}

^{‘s-Gravenpolder, De Fiolieren: BEKIJK BRONNEN OF GESCHIEDENIS} 

Laatst bewerkt 21 mei 2025.

Terug naar Rederijkers in Zeeland