KZGW werkt mee aan het project “Beach Archaeology”

17 september 2023

Menig bezoeker van de Zeeuwse stranden die uitkijkt over de wijde horizon aan het strand is zich niet bewust van de rijke hoeveelheid archeologie die zich bevindt onder strand en zee. Resten van volledige prehistorische landschappen, Romeinse steden en castella en Merovingische nederzettingen bevinden zich onder de golven en spoelen dagelijks aan of verdwijnen ongemerkt door de meedogenloze erosie van het Nederlandse kustlandschap.

Het Zeeuwse samenwerkingsproject “Beach Archaeology”, gerund door een samenwerking van burgers, overheden, wetenschap en lokale stakeholders, wil hier verandering in brengen. Door middel van slow archaeology (langdurige monitoring) willen de archeologen van de provincie Zeeland, Erfgoed Zeeland, de gemeente Veere en Noord-Beveland met inzet van locatie-amateurarcheologen en strandbezoekers het strand monitoren en alle mogelijke bewijzen van het verloren kustlandschap verzamelen.

Elke scherf telt mee, om dit verloren deel van het Zeeuwse verleden te vertellen! Verder wil dit project collecties inventariseren van strandvondsten uit het verleden die zijn gevonden door amateurarcheologen alsook de vondsten in de rechtuit spectaculaire oudheidkundige collectie van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen (KZGW).

“Beach Archaeology” is een project dat vanuit lokale interesse is ontstaan. Een handjevol geïnteresseerde burgers en archeo-vrijwilligers vonden in een paar jaar tijd honderden scherven op een klein stuk van het Zeeuwse strand. Toen dit ter ore kwam van in Zeeland werkzame archeologen werd dit opgepakt vanwege het onmiskenbare belang van deze strandvondsten. Verschillende partijen werken nu mee, met elke een andere rol in het project. Zo zijn de amateurarcheologen onmisbaar in de bijna dagelijkse monitoring van het strand, bieden de vrijwilligers van het KZGW inzichtvolle historische informatie en archiefmateriaal over ontdekkingen van de afgelopen 200 jaar, zijn gemeentelijk archeologen belangrijke stappen aan het ondernemen in het begrijpen van de landschappelijke dynamiek en leveren de medewerkers van het Zeeuws Archeologisch Depot vitale kennis over het determineren van de diverse vondsten. En hiermee is nog niets gezegd over het enthousiasme van andere stakeholders, zoals de strandexploitanten en de strandwacht en inhoudelijke en technische input van docenten en studenten van University College Roosevelt.

De focus van deze pilot “Beach Archaeology” ligt vooralsnog op een klein stuk van de Zeeuwse stranden, namelijk rondom het plaatsje Vrouwenpolder en het Banjaardstrand. De inhoudelijke potentie en implicaties van dit project strekken echter verder. Met de toenemende “natuurlijke verstoring” door bijvoorbeeld extreem weer en verdroging van de bodem, raken we aan de grenzen van ons huidige systeem. Het streven om zo veel mogelijk in de grond te laten zitten zodat het goed bewaard blijft, gaat niet altijd meer op. Daarbij spelen in deze situatie ook de problemen rondom het verlies van archeologische sites door kusterosie en zandsuppletie een rol en zijn er maatschappelijke zorgen rondom de gevolgen van klimaatverandering, de leefbaarheid aan de kust en de economische toekomst van Zeeland. Juist in deze situaties worden wetenschappelijk verantwoorde participatieprojecten interessant. Dit kan een belangrijke bouwsteen vormen in een meer evenwichtig en toegankelijk archeologiebeleid.

Maar ook voor het verhaal over de Zeeuwse identiteit speelt dit project een belangrijke rol. Zon, zee en strand zijn altijd al onderdeel van de identiteit van Zeeland geweest. Maar juist hier ligt een enorm interessant mysterie voor zowel inwoners en bezoekers als voor wetenschappers. Het kan een nieuwe laag toevoegen aan de identiteit van Zeeland en het zelfbewustzijn van de Zeeuwen vergroten. De strandvondsten lijken namelijk te wijzen op de aanwezigheid van een Romeins vlootstation van de Classis Germanica. Deze ontdekking spreekt juist in Zeeland tot de verbeelding omdat de Romeinse geschiedenis en al zeker de militaire limes (in de rest van Nederland nota bene Unesco werelderfgoed) onderbelicht is. Dit, in combinatie met een nabijgelegen verdronken Romeinse stad voor de kust van Domburg en de Romeinse Nehalennia site bij Colijnsplaat (beide met een tempelcomplex!), zijn al reden genoeg voor enthousiasme. Het voorlopige wetenschappelijk onderzoek van deze vondsten laat verder zien dat Zeeland in deze tijd al een unieke positie had ten opzichte van de Menapische civitas ten zuiden en de limes ten noorden. Hiermee wordt– wellicht niet onverwacht – nogmaals benadrukt dat de uniekheid van de Zeeuwen veel verder teruggaat dan gedacht.

Dit project begeeft zich in de kern al in de Faro-gedachte en sluit aan op kernwaarde 1: participatie in de volle breedte en kernwaarde 3: erfgoed middenin de samenleving. Als samenwerking willen we daarin verder gaan. Het doel is om de stranden in te richten met informatie over dit project en mogelijkheden te creëren voor bezoekers van de stranden om mee te doen. En niet zo maar mee te doen, maar juist om tweerichtingsverkeer te creëren tussen de Zeeuwse archeologen en andere geïnteresseerden die ook willen meedoen. Hiermee bevorderen we kennisdeling tussen verschillende partijen en zetten we in op het vergroten van het erfgoedbewustzijn en educatie. Dit zodat er een terugkoppeling komt over speciale vondsten, maar ook bredere resultaten van het project. De praktische uitwerking van die ideeën gaat een samenspraak zijn tussen de verschillende stakeholders waarin gezamenlijk wordt bepaald wat de beste manier is om deze vorm van slow archaeology op te zetten en alle resultaten te kunnen delen. Eerste stappen die nu besproken worden draaien vooralsnog om een verzamelpunt en informatievoorziening op het strand zelf en een dedicated website voor het delen van informatie en terugkoppelen van resultaten.

Die sites die binnen dit project aan bod komen zijn slechts enkele van de vele voorbeelden van een vindplaats zonder evidente verstoorder, die hierdoor binnen het huidige bestel niet de juiste aandacht kunnen krijgen. Voor Zeeland zijn dat nu eenmaal veel sites die ooit op land lagen, maar inmiddels onder de golven zijn verdwenen. Het is dan ook volledig denkbaar dat het project dat nu min of meer spontaan is ontstaan in de toekomst opgeschaald wordt naar andere delen van Zeeland (bijv. de verdronken dorpen), met betrekking tot andere perioden (bijv. al het pleistoceen materiaal dat aanspoelt) of richting de collega’s en inwoners van nabijgelegen gebieden, provincies en landen die wellicht kampen met dezelfde problematiek.

In deze pilot willen we praktisch aan de slag gaan met de mogelijkheden binnen Malta en de Erfgoedwet voor participatief niet-gravend archeologisch onderzoek. Het is een experiment rondom de mogelijkheden hiervoor binnen de huidige wet- en regelgeving. Uiteraard zullen we onze bevindingen delen met andere initiatieven op het gebied van archeologie en participatie zodat er gezamenlijk gekeken kan worden hoe er in de toekomst meer ruimte kan worden gecreëerd voor participatie in de volle breedte binnen de archeologie.

Voor nu echter, gaan de Zeeuwen op zoek naar de verloren Romeinse limes…

Deelnemende instanties

• Archeologische Werkgemeenschap Nederland (AWN)
• Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen (KZGW)
• Walcherse Archeologische Dienst (WAD)/Gemeente Veere
• Oosterschelde Archeologisch Samenwerkingsverband (OAS)/Noord-Beveland
• University College Roosevelt (UCR)
• Provincie Zeeland
• Erfgoed Zeeland
• Zeeuws Archeologisch Depot (ZAD)

Afbeeldingen:

– Strandzoekers Marten Klop en Jan Meulmeester (AWN) bekijken samen met Aagje Feldbrugge (KZGW) strandvondsten uit de jaren ’20 van de 20ste eeuw in het Zeeuws Archeologisch Depot (foto Ludo Snijders, Provincie Zeeland)
– Fragment Romeinse terra sigillata (2de/3de eeuw) op het Banjaardstrand (foto Marten Klop)
– Op een van de determinatiedagen in het Zeeuws Archeologisch Depot worden strandvondsten van archeo-vrijwilligers (AWN) en het KZGW – onder toezicht van gemeentelijk en provinciaal archeologen – door de vondstenspecialist van Erfgoed Zeeland gedetermineerd (foto Ludo Snijders, Provincie Zeeland)