Terug naar overzicht blogs

Dit blog maakt deel uit van een serie over drie Veerse rederijkers. Elk van de drie kent een andere invalshoek. Bij het eerste over Thomas Barbier (blog 15) lag de nadruk op genealogische gegevens, in het derde blog zullen de prenten van de schilder/tekenaar Jacob Schwartzenbach aan bod komen. In dit tweede blog staan de drukwerken van drukker Cornelis Marinus van de Graaf(f) centraal. In 1785 is hij een van de nieuwe aangekoomen Leeden [1] van de Veerse rederijkerskamer Missus Scholieren. Zijn devies: Altijd Graaf – ´s weerelds slaaf.

Boektitels

De eerste plek om te zoeken naar wat Van de Graaf gedrukt heeft, is de Short-Title Catalogue, Netherlands, kortweg de STCN geheten. Zijn naam is verbonden met 29 titels en hij staat vermeld als boekverkoper, drukker, stadsdrukker en papierverkoper. Zeventien van die titels zijn gedrukt te Veere, de overige zijn bij collega’s gedrukt. Het was gebruikelijk om als collectief een titel uit te geven. Alle collega’s, de drukker als eerste, worden dan met naam en woonplaats vermeld op de titelpagina.

Uit de titels in de STCN blijkt weinig binding met de rederijkerskamer. Wel geeft Van de Graaf werk uit van de Veerse predikanten H.A. Bruining en H.A. Tollé. Beiden komen niet voor in het rekeningen-boek van de kamer, maar waren zeker met de kamer verbonden. Allebei lijken ze de kolven (de wekelijkse bijeenkomsten) te bezoeken, want zij leveren blijkens het verzenboek antwoorden op rijm op de gestelde vragen. [2] Bruining ondertekent met zijn naam en Tollé met (volgens zijn initialen H.A.T.) zijn devies: Houd altoos trouw. [3]

Prenten

Behalve de prenten van bovengenoemde predikanten zijn nog de volgende uitgaven bekend: Gezigt der Stad Veere in Zeeland (1789), getekend door Engel Hoogerheyden, Gezigt van de Zandijkse Poort der Stad Vere (J. Schwartzenbach 1789), Eed van trouw aan Willem V te Veere (M. de Sallieth naar J. Schwartzenbach, 1789) voor het stadhuis van Veere.

Bijzonder zijn de bewaard gebleven etiketten voor feestelijkheden of begrafenissen (zie afbeelding links), die Van de Graaf in zijn boekwinkel verkocht. [4]

Missus Scholieren

Een categorie waarvan bij veel drukkers niets of weinig bewaard gebleven is, is het zogenaamde efemere drukwerk, drukwerk dat tijdelijk van aard is, kortstondig van belang en waarvan de verspreiding vaak beperkt zal zijn geweest. Voor die tijd kun je dan bijv. denken aan feest-, bruilofts- of begrafenisgedichten. Gelukkig is bij Van den Graaf wel het een en ander bewaard gebleven en bovendien gerelateerd aan de rederijkerskamer Missus Scholieren! Een voorbeeld is de vraag in verband met de verjaardag op 24 augustus 1792 van Willem Frederik, onze latere Koning Willem I, die dan 20 jaar wordt. Het was in de rederijkerskamer de gewoonte om tijdens de wekelijkse kolven een vraag mee te geven waarop de leden dan in rijm een antwoord schreven. Uit 1792 is een twaalftal gedrukte vragen bewaard gebleven zonder drukkersvermelding, maar die ongetwijfeld door Van de Graaf zijn gedrukt. [5] In 1794 was hij regerend prins van de kamer en ook uit die periode zijn gedrukte vragen bewaard gebleven. [6]

Een ander voorbeeld van efemeer drukwerk is een begrafenisgedicht [7] uit 1792 van de hand van Van de Graaf zelf. Het gedicht betreft Johannis de Vriend, niet alleen burgemeester van Veere, maar ook lid van de Missus Scholieren.

Het klapstuk wordt echter gevormd door een pamflet [8] over de vondst van een oranje zijden japon in de Kleine Kerk te Veere: 14 december 1787 werd daardoor een gedenkwaardige dag in Veere. De doodgraver Jan Priegel was in de Kleine Kerk een nieuw graf aan het graven, totdat hij stuitte op een oud graf, waarin hij een bijzondere vondst deed: een oranje zijden japon. De benen en het lichaam van de dode waren geheel en al verteerd, maar de oranje japon was na al die tijd (zeker een eeuw) nog geheel gaaf en fris van kleur. Lieden die erbij werden gehaald konden hun ogen niet geloven en sneden er repen af. De toeloop was enorm. Het zal duidelijk zijn dat een japon onder genoemde omstandigheden er onmogelijk kan uitzien als nieuw. We lijken hier dan ook te maken te hebben met een propagandastunt in de strijd tegen de patriotten, waarbij de japon gezien moet worden als symbool voor de onverbrekelijke band van Veere met Oranje. [9]

Het stuk is ondertekend door Jan Priegel, de toenmalige doodgraver. Het is niet aannemelijk dat hij de auteur is van dit op rijm gestelde pamflet, eerder zullen de rederijkers erachter zitten. Een vermoeden dat wordt versterkt, niet alleen doordat de drukker een rederijker was, maar ook omdat de initialen van de andere ondertekenaar, P.A., waarschijnlijk staan voor de naam Pieter Angoise, die in dat jaar aankomend prins van de kamer Missus Scholieren was…

Het blijft verrassend wat er na ruim 200 jaar over de werkzaamheden van de drukker Cornelis Marinus van de Graaf nog te achterhalen valt.

Bronnen

[1] Zeeuws Archief 2515 Kamer van Retorica ‘Missus scholieren’ te Veere, inv. nr. 05 Veere: Rekeningenboek 1761-1793, f. 69r. Van de Graaf is lid totdat de kamer in 1794 ophoudt te bestaan.
[2] Zeeuws Archief 2515 Kamer van Retorica ‘Missus scholieren’ te Veere, inv. nr. 16, verzenboek 7 (1787-1794), niet gefolieerd, ca. 1792.
[3] Zie over Tollé blog 6 en blog 7. Uit het hierboven genoemde devies van Tollé kan geconcludeerd worden dat het beargumenteerde devies voor Tollé in blog 6 onjuist is.
[4] Alle afbeeldingen zijn te vinden op de site van het Zeeuws Archief in Zelandia Illustrata. Behalve De Zandijkse poort, die is (onder andere) te vinden in het Zeeuws Archief ingeplakt in Zeeuws Archief 2515 Kamer van Retorica ‘Missus scholieren’ te Veere, inv. nr. 16 verzenboek 7 (1787-1794), niet gefolieerd, december 1789.
[5] Den Haag KB 78 C 57 “Het kort berigt nopens de Veersche Rederijkkamer, uit oorspronkelijke ongedrukte stukken vermeerdert; met bijvoeging van eenige bijzonderheden, de rederijkkamers van Middelburg, Goes betreffende” / Hendrik Anton Tollé. De stukken in dit handschrift handelen – in tegenstelling tot wat de titel belooft – uitsluitend over de Veerse rederijkerskamer.
[6] Zeeuws Archief 2515 Kamer van Retorica ‘Missus scholieren’ te Veere, inv. nr. 20: Op rijm gestelde vragen van de prins en antwoorden van de gildebroeders, 1792-1794.
[7] Idem.
[8] Dit ongetwijfeld unieke pamflet is in bezit van J.H. Midavaine. Zie diens artikel over dit pamflet: Midavaine, J.H., ‘Oranje japon. Een propagandastunt van de prinsgezinden’, in: De Wete, jaargang 43 (2014), 15-23.
[9] En die band bestaat officieel nog steeds, want Willem Alexander en Maxima zijn markies en markiezin van het markiezaat Veere.

Geplaatst door Jan van Loo, 26 november 2014.

Terug naar Rederijkers in Zeeland