Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen

Nieuwste editie tijdschrift Zeeland

6 september 2021

Klik voor het gratis artikel
Klik voor de gratis rubriek ‘t Is vol van schatten hier
Klik voor het archief van gratis artikelen
Klik voor de jaargangen 1991-2018

Het derde nummer van ons tijdschrift Zeeland valt binnenkort weer in de bus. Het is een ongebruikelijk dik nummer. Normaal zou de redactie artikelen doorgeschoven hebben, maar het bestuur is van mening dat de afgelopen tijd vanwege het Corona-virus zo weinig aan de leden geboden kon worden, dat een dikker exemplaar van Zeeland alleszins gerechtvaardigd is. Afbeelding: Philip van Dijk, Portret van Isaac Hurgronje, olieverf op doek, 48×37 cm, midden boven gesigneerd, Zeeuws Museum, M 62-108.

In dit nummer wordt veel aandacht geschonken aan de schilderkunst, speciaal aan portretten. Het nummer opent met een groot artikel van Frank van der Ploeg. In het Stadhuismuseum te Zierikzee is nog steeds een prachtige tentoonstelling ‘Portretten van Zeeuwse Meesters uit de Gouden Eeuw’ te zien. Frank van der Ploeg schreef er een zeer lezenswaardig boek over met de gelijknamige titel en als ondertitel: ‘Zeeuwen schilderen Zeeuwen’. Het werd besproken in het vorige nummer van Zeeland.

Recent bleken een paar schilderijen geveild te zijn die heel goed bij deze tentoonstelling zouden passen. Het zijn schilderijen van Jan Denens en Pieter Duvelaer (1647-1703) en zijn vrouw Anna Velters (ca. 1645-’50 -1720) worden er op afgebeeld. De levensloop van beiden wordt beschreven: Pieter is zoon van een predikant, netjes maar niet rijk en Anna is een dochter van een steenrijke Middelburger. Maar ja, wel van de dienstmeid en dus niet zoals het hoort en ze wordt ook niet geëcht. Anna wordt naar Brabant gebracht en groeit daar op onder de hoede van een predikant. Haar vader is nooit getrouwd en zijn vermogen zou dus na zijn dood naar andere familieleden gaan. Pieter is inmiddels getrouwd met Anna en dat het vermogen niet bij haar (het enige kind maar wel onwettig) terechtkomt, kan Pieter niet accepteren. Met listige streken en allerlei aktes wordt er uiteindelijk voor gezorgd dat Anna (en dus Pieter) toch recht op het vermogen krijgt. Zijn escapades zetten kwaad bloed bij de bestuurderen van Middelburg en zijn bestuurlijke carrière eindigt. Maar het geld is binnen.

Anna en Pieter zijn dus geportretteerd door Jan Denens, recent aangekocht op een veiling en ze hangen nu in een zeventiende-eeuws Utrechts stadspaleis, Hotel Beijers in Utrecht.

Vervolgens wordt ingegaan op de schilder, Jan Denens en dan blijkt er iets heel merkwaardigs aan de hand. Van het schilderij van Anna Velters blijken er meer in omloop, steeds net iets anders en van de hand van een andere schilder: Pieter Nason. Er blijkt een handel in Hollandse blondjes te bestaan. Deze zijn gewild bij kunstliefhebbers uit die tijd. Niet alleen min of meer identieke portretten van vorsten, admiraals en bekende dominees hingen aan de wand bij welgestelden, ook Hollandse blondjes waren geliefd. Het kan mogelijk vergeleken worden met de hedendaagse portretten van de oude zeeman, het zigeunermeisje, het meisje met de traan en andere goedkope romantische voorstellingen, zij het dan dat die in huizen van een andere maatschappelijke klasse hangen dan destijds de Hollandse blondjes. Lezenswaardig! Afbeelding: Pieter Nason, Anna Christina Pauw (1649-1719)?, ca. 1667-’68, olieverf op doek, 123 x 101 cm. Galleria degli Uffizi, Florence, inv. nr. 00131525. Foto: Galleria degli Uffizi, Florence.

Het twee grote artikel is geschreven door Jim van der Meer Mohr en gaat over de schilder Philip van Dijk en zijn Zeeuwse clientèle. Van Dijk (1683-1753) was een van de schilders die in het begin van de 18^e eeuw naar Middelburg trok om daar portretten te schilderen van rijke Zeeuwen. Geboren in Oud-Beierland en opgeleid in Amsterdam werd hij een gevierd portretschilder. Inmiddels zijn er zeker tachtig portretten bekend die door hem van Zeeuwen gemaakt zijn. Zoals de biograaf Van Gool schrijft: ’ja ik geloof, dat er in Zeelant geen Luiden van geboorte te vinden zyn, of hy heeft hen geportretteert’. Hij heeft maar betrekkelijk kort in Middelburg gewoond, een jaar of tien. Daarna vertrok hij naar Den Haag. Daar woonden ook Zeeuwen en bovendien maakte hij regelmatig een reisje naar Zeeland om daar personen te schilderen.

De meeste portretten maakte hij in opdracht van de uitgebreide familie van Citters. De families Hurgronje, Boudaen Courten en Radermacher en anderen gaven ook opdrachten tot het maken van portretten. Om een complete serie te krijgen, met ook de voorouders erbij, werden ook postume portretten vervaardigd en kopieën van werk van andere schilders gemaakt, in een meer passende uitvoering. Overigens schilderde Van Dijk natuurlijk ook ander werk; daaraan wordt ook aandacht geschonken. In het interessante artikel wordt een groot aantal schilderijen afgebeeld, toegelicht en van bijzonderheden voorzien. Afbeelding: Philip van Dijk, Groepsportret van Nicolaas Steengracht en Anna Maria Spiering en hun kinderen Cecilia Maria, Adriaan en Johan Steengracht, gesigneerd en gedateerd 1733, olieverf op doek, 95,5 x 79,5 cm (Stichting Duivenvoorde, DVS00048).

Het derde artikel is van Liesbeth Labeur en gaat over de Zierikzeese Teeken Akademie/de Zierikzeese Tekenschool. In de Zeeuwse steden was altijd wel zo’n instituut aanwezig en het was de vraag of daar ook schilders opgeleid werden die portretten schilderden. Daar is niets over gevonden. Er is van een tekenleraar (Adriaan Prince 1779-1859) een biografie opgesteld en er is wat werk van hem gevonden, een naschildering van de gravure ‘het lossen van een schip’ naar een schilderij door de zeventiende-eeuwse schilder Philips Wouwerman, de prent ‘Man en vrouw van Schouwen’, een ontwerptekening voor het standbeeld van Jacob Cats te Brouwershaven en, een beetje buiten zijn werk als schilder, een ontwerp voor het kerkzilver van de Oostkerk in Middelburg. Dat is het wel.

De Tekenschool leidde een zeer noodlijdend bestaan en Adriaan Prince raakte ook aan lager wal. Er komt een reorganisatie en het gaat even weer wat beter met de school. Na zijn overlijden wordt de school in 1869 opgeheven. Afbeelding: voormalige stadsarchivaris van Zierikzee, Huib Uil ,leest de aantekening op de achterzijde van het paneel ‘Het lossen van een schip’ van Adriaan Prince, dd 5 juni 2021 (uitsnede foto L. Labeur).

Ook de Schatten, de beschrijvingen van voorwerpen uit de collecties van het Genootschap zijn in dit nummer uitgebreid. Erik van der Doe beschrijft de geschenken van Cornelis Johannes Marius Nagtglas (1814-1897). Nederland had aan de Afrikaanse westkust een aantal forten en Nagtglas was de laatste gouverneur-generaal daar. Hij kreeg in 1862 ontslag en vertrok naar Nederland. In 1863 werd hij lid van het Genootschap waarin zijn broer, Frederik Nagtlas, belangrijke functies bekleedde. Hij was betrokken van de overdracht van de Nederlandse forten aan de Engelsen. Nederland kreeg er onder meer Atjeh op Sumatra voor terug.

Hij schonk een twaalftal voorwerpen en boeken en papieren over West-Afrika. De waardevolle voorwerpen, merendeel van de Asante, worden in het artikel allemaal uitgebreid beschreven en zijn beschermd cultuurbezit. De papieren zijn eveneens heel bijzonder en van enkele wordt de inhoud toegelicht. De boeken zijn helaas in de Meidagen van 1940 verloren gegaan. Afbeelding: Tekening van de gevechten rondom Komenda in Ghana in 1869 en 1870, detail (Zeeuwse Bibliotheek, Zeeuws Genootschap, Hs PLA111C7).

Liesbeth van der Geest beschrijft ook etnologische voorwerpen, afkomstig uit Voor-Indië, met name uit Bengalen. Ook daar had Nederland handelsposten. Ze zijn geschonken door Jacobus Reinier Vos (1785-1836), chirurgijn en medisch doctor. Zijn levensloop wordt in het artikel beschreven. In 1802 vertrekt hij naar Chinsurah in Bengalen. Hij reist in 1818 naar Middelburg terug, onder meer om in Nederland te kunnen promoveren. In 1820 reist hij met zijn talrijk gezin weer terug naar Chinsurah. Hij stuurt vanuit Bengalen veel voorwerpen naar het Genootschap in Middelburg en naar musea in Leiden. Hij was een ijverig verzamelaar. Veel van de voorwerpen zijn verloren gegaan, maar ondanks het verloren gaan van de naturalia, boeken, munten en delen van de etnografica is de collectie J.R. Vos voor het Genootschap een blijvende herinnering aan een opmerkelijk corresponderend lid in Bengalen en is zijn collectie, een van de oudste van het Genootschap, ook beschermd cultuurbezit. Afbeelding: Shiva beeldje, hoogte 21,3 cm, schenking 1819 (Zeeuws Museum, Zeeuws Genootschap, G3603).

Het tijdschrift wordt afgesloten met een vijftal, ook uitgebreide, boekbesprekingen.

Het tijdschrift Zeeland verschijnt vier maal per jaar met artikelen over geschiedenis, cultuur, natuur en economie van de provincie, de mededelingen van bestuur en werkgroepen, besprekingen van publicaties over Zeeland en een agenda van culturele evenementen in de provincie. Een abonnement op het tijdschrift is onderdeel van het lidmaatschap van het Zeeuws Genootschap. Van elke editie wordt een artikel online beschikbaar gesteld aan niet-leden: klik hier voor het overzicht (2017-2019).

Wilt u op een artikel reageren?
Dat kan door een e-mail te zenden naar gerard.heerebout@gmail.com.
Uw reactie wordt door de redactie van Zeeland behandeld, en in het blog gepubliceerd, zodat ook andere lezers ervan kennis kunnen nemen en/of reageren.

Oproep
Aan alle auteurs en fotografen die artikelen of foto’s hebben gepubliceerd die opgenomen zijn in Tijdschriftenbank Zeeland (http://www.tijdschriftenbankzeeland.nl ). Mocht u bezwaar maken tegen publicatie van uw artikelen of foto’s in Tijdschriftenbank Zeeland, dan kunt u dit kenbaar maken aan de ZB| Bibliotheek van Zeeland.

Artikelen (downloads voor niet-leden)

2021
Zeeland 2021-3: gratis artikel
Zeeland 2021-3: gratis schat
Zeeland 2021-3: samenvatting van de inhoud
Zeeland 2021-2: gratis rubriek ’t is vol van schatten hier
Zeeland 2021-2: samenvatting van de inhoud
Zeeland 2021-1: gratis artikel
Zeeland 2021-1: gratis rubriek ’t is vol van schatten hier
Zeeland 2021-1: samenvatting van de inhoud