Terug naar overzicht blogs

Het is al weer ruim 5 jaar geleden dat we aandacht besteedden aan de rederijkers in Hengstdijk. [1] Sindsdien is er – spijtig genoeg – geen nieuwe informatie tot ons gekomen. Wel zijn er interessante zaken te melden in verband met het schilderij van Simon de Vos, dat in de St Catharinakerk van Hengstdijk hangt. Het grote raadsel was en is: waar komt het schilderij vandaan, wie gaf de opdracht tot deze schildering en wanneer is het naar Hengstdijk gekomen? Om nog maar te zwijgen over de duiding van wat er allemaal te zien is op het schilderij.

In de rechter benedenhoek zijn – slecht zichtbaar – de initialen S D V te zien en die moeten staan voor de naam Simon de Vos. De letters zijn kunstig door elkaar heen gevlochten. De plant in het midden zou een distel voorstellen en om die reden wordt het schilderij wel gekoppeld aan het rederijkersgilde van Hengstdijk. In hun blazoen staat namelijk ook een distel afgebeeld, alleen de plant op dit schilderij is absoluut geen distel en lijkt eerder geschilderd te zijn ter opvulling van de loze ruimte onder in het midden.

Rechts: fragment met de plant onder in het midden; het gehele schilderij is hieronder afgebeeld. Frappant is trouwens dat wij deze kleurenfoto niet eerder hebben ontdekt op internet. [2]

Simon de Vos: Aanbidding der Wijzen uit 1649 in de St. Catharinakerk te Hengstdijk.

Behalve de initialen staat er rechtsonder ook het jaartal 1649. Op deze foto is dat niet te zien, maar ook in werkelijkheid zijn de gegevens moeilijk leesbaar. Het jaar 1649 levert meteen problemen op, d.w.z. de kerk in Hengstdijk was op dat moment niet in gebruik als katholieke kerk. Op 11 juli 1647 is er een inventaris opgemaakt van de kerkgoederen met de bedoeling om die te verkopen. [3] Een en ander was het gevolg van de Staatse overwinning door Frederik Hendrik bij het beleg van Hulst in 1645. Kortom een oplossing voor of een antwoord op de gestelde vragen lijkt vooralsnog niet in zicht.

Wat volgt, gaat die ook niet volledig brengen, maar verduidelijkt wel het een en ander. Op 8 juli 2016 werd er bij Christie’s namelijk een schilderij geveild met de titel ‘The Adoration of the Magi’ van de schilder Simon de Vos. Opbrengst GBP 32.500. [4]

Simon de Vos: The Adoration of the Magi uit ca. 1640, geveild bij Christies’s op 8 juli 2016.

Bij nadere beschouwing blijkt de afbeelding op dit schilderij voor een groot deel hetzelfde te zijn als die van het schilderij in Hengstdijk. Meteen rollen de vragen als donderslagen op je af: Waarom schilderde Simon de Vos twee grotendeels identieke schilderijen? Welk schilderij was het eerst? Hoe moeten we de aangebrachte verschillen duiden?

Het eerste echter wat opvalt, is het verschil in formaat. Het schilderij bij Christie’s is ca. 150 x 120 cm, dat in Hengstdijk meet ca. 300 x 200 cm. Christie’s weet nog te melden dat De Vos rond 1640 van schilderijen in klein formaat overstapte naar grotere en religieuze werken en dit schilderij zou van na 1640 zijn. Met wat we voor waar aannemen, heeft Simon de Vos deze twee schilderijen dus binnen een tijdsbestek van 10 jaar geschilderd. De kleuren op het schilderij van Hengstdijk hebben in de loop der tijd flink te lijden gehad, maar het is goed zichtbaar dat de toegepaste kleuren bij beide schilderijen veel overeenkomsten vertonen. Moeten we ervan uitgaan dat een professionele schilder een groter kopie maakte van zijn eigen werk? Inclusief de toevoegingen van klassieke zuilen, een paard en twee honden? Het antwoord is vermoedelijk bevestigend, want Simon de Vos heeft namelijk nog een Aanbidding der koningen geschilderd:

In dit schilderij zien we op de linkerhelft deels al een identieke compositie als in de latere Aanbiddingen. En ook hier zijn klassieke zuilen, paarden en een hond afgebeeld. Op de site van de RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis levert de naam van Simon de Vos talloze treffers. Hij blijkt vaker schilderijen met eenzelfde onderwerp geschilderd te hebben en zelfs schilderijen met identieke composities, zoals De bestraffing van Amor door Mars (voor 1632) en Mars tuchtigt Amor terwijl Venus door Minerva wordt tegengegehouden (datum onbekend); hetzelfde geldt voor Bacchanaal met Bacchus, beide zonder jaartal. We kunnen dus besluiten dat Simon de Vos vaker de gewoonte had om bepaalde composities te herhalen.

Tenslotte is het de moeite waard om aandacht te schenken aan de signatuur op de schilderijen. Die van Hengstdijk wijkt namelijk sterk af van de gebruikelijke signatuur die Simon de Vos hanteerde:

De signatuur op het schilderij in Hengstdijk

Wat we zien is een monogram met de letters SDV vervlochten in het jaartal 1649. Het oudere schilderij uit ca. 1640 is gesigneerd met S.D.Vos in. et F.: Simon de Vos, inventor (ontwerper) en fecit (maker). Als er een signatuur aanwezig is op de schilderijen van Simon de Vos is het altijd deze laatste uitgebreide omschrijving in de regel met de toevoeging van het jaartal. Bij de Aanbidding uit 1635 staat hij alleen als de maker vermeld. Twee afwijkenden voorbeelden zijn: S.DVS f (1646, Bruiloft te Kana) en SDH (Stilleven met gevogelte) die beschouwd wordt als een overschildering van SDV. De derde is het monogram uit Hengstdijk, dat daarmee enig in zijn soort is. Is het schilderij daardoor niet van de hand van Simon de Vos? Is mogelijk, maar het monogram kan ook later over het oude zijn geschilderd, omdat het onleesbaar was geworden. Kortom: voor een dergelijk besluit is meer bewijsvoering nodig.

De conclusies van het voorafgaande kunnen vooralsnog geen andere zijn dan dat het schilderij in de St. Catharinakerk niets met de rederijkers van Hengstdijk te maken heeft, noch met Hengstdijk zelf. Waar we naar kijken, is een religieuze voorstelling van de Aanbidding der drie Koningen, die vermoedelijk gediend heeft als altaarstuk in de St. Catharinakerk van Hengstdijk en de schilder daarvan is niemand minder dan Simon de Vos.

Bronnen

[1]  Blog 36 De rederijkers van Hengstdijk.
[2] De foto van het schilderij werd getipt door Karel-Jan kerckhaert en is te vinden op https://kerkfotografie.nl/heilige-catharina-hengstdijk/. Voor liefhebbers: het gaat op deze site om foto’s van kerkinterieurs uit geheel Nederland, die per provincie zijn geordend.
[3] GA Hulst, Hulsterambacht 8, 201, stuk nr. 6, kerkinventaris Hengstdijk.
[4] Karel-Jan Kerckhaert wees ons op het bestaan van dit schilderij. De gegevens zijn te raadplegen op https://www.christies.com/en/lot/lot-6009806
[5] https://rkd.nl/nl/explore/images/record?query=simon+de+vos+aanbidding+der+koningen&start=1.

Geplaatst door Jan van Loo op 11 juli 2021.

Terug naar Rederijkers in Zeeland