Terug naar Rederijkers in Zeeland

(Vander Bloeme) hoe langer hoe liever

Zinspreuk: Met herten minnende
Patroonheilige: St. Anna
Vroegste bronvermelding: 26 november 1515
Laatst bekende bronvermelding: 1632
Blazoen: onbekend
De ligging In het blog over Sommelsdijk is uitgelegd dat ondanks het feit dat Sommelsdijk in Holland ligt, deze plaats toch een plek verdient bij de Zeeuwse rederijkers. De naam De oudst bekende datum van het jaar 1515 van de rederijkerskamer te Sommelsdijk kennen we uit de statuten die zich thans bevinden in het Streekarchief Goeree-Overflakkee te Middelharnis. Dit exemplaar van de statuten is geschreven in 1624 en bij lezing ervan rijst er direct een aantal vragen op. Wat is de naam van de kamer en wat is het devies? Op het titelblad valt te lezen

De Camer der Rethorijken hoe langer hoe liever. tot So[m]meldyc.

en na de inleiding leest men op het volgende folium

Der Cameren vanden Rethorica vande bloeme hoe langer, hoe lieuer, binnen Sommelsdyck

In de statuten lezen we vijf maal Vander Bloeme.

“Wat den naam of de zinspreuk Hoe langer hoe liever” betreft, in de tuinen vindt men nog een plantje met roode stengels en kleine witte bloemen, onder dien naam bekend.” Deze mededeling in de Navorscher van 1885 maakt duidelijk dat we de naam van de kamer als boven moeten opvatten. En aangezien alleen een plantennaam vaak werd gekozen door rederijkers, is alleen “Hoe langer hoe liever” ook mogelijk. Wij kennen deze plant heden ten dage onder de naam steenbreek en schildersverdriet.

De statuten ondergingen aanvullingen of wijzigingen in de jaren 1528, 1545, 1579, 1580 (met de toevoeging van de spreuk met herten minnende) en 1593. De versie van 1624 bevat de oorspronkelijke statuten met alle latere aanvullingen. De complete tekst is te  lezen in onze transcriptie van de statuten.

Dankzij de statuten kennen we ook enkele namen van de gildeleden uit 1515, namelijk Witte Gillisz. Cornelis Symonsz., Jan Wittez., Lenaert Wittez., Cornelis Cornelisse Wellen, Martijn Mathijsz., Claes Heijndricxz., Lenaert Thonisz., Heijndrick Matheeusz. en Danckert Jacobsz.  Zij worden opgevoerd als getuigen met de toevoeging en[de] meer andere vander gheselschap en[de] gildebroeders dieme[n] noempt Retrosynen. Door de aanvulling weten we dat de genoemde namen niet alleen getuigen waren, maar ook rederijkers.

Vrouwe Rethorica

Op de titelpagina zien we vrouwe Rethorica afgebeeld met haar attributen, het boek om de rethorica te bestuderen en het zwaard dat dient als wapen met woorden (welsprekendheid).

Verluchting

Het handschrift is geschreven op papier in folioformaat. Behalve de sierkunst op de titelpagina valt ook het fraaie penwerk in de rest van het manuscript op. Alle 42 artikelen beginnen met een zwierige I van Item. Enkele initialen (hoofdletters) zijn extra versierd, zoals de hier afgebeelde J van Jacob van Bourgondië die in 1593 de statuten goedkeurde. Dus duidelijk een eerbetoon aan de Heer van Sommelsdijk.

Bijzonder is dat de naam van de schrijver in het stuk wordt genoemd: Daniel de Ionge. Hij was niet zomaar een klerk, hij was iemand die zich deze schrijfkunst heeft machtig gemaakt.

Zowel de tekst als de versieringen lijken van één hand te zijn.

De schutterij

In 1632 werd de rederijkerskamer mogelijk veranderd in een schutterij.3 Dit nieuwe gilde nam het gebouw, de stukken en brieven van de kamer over, en heeft gedurende de 17e en 18e eeuw een bloeiend bestaan geleid. In 1768 werd een nieuw en flink gebouw gesticht “Den Doele” genaamd (staande aan de St. Jorisdoelstraat), dat na de opheffing der schutterij (1803) in 1804 naar de sociëteit is overgegaan, die daar nu geregeld vergadert. De sociëteit was ook in het bezit van alles wat van de rederijkerskamer en de schutterij is overgebleven; behalve het genoemde statuut, bewaarde hij onder andere een zijden vaandel en een zilveren halsketen met papegaai, waarschijnlijk van het St.- Joris- of St.-Sebastiaangilde. In de muur der vergaderzaal zijn twee langwerpige stenen ingemetseld; op de een leest men in vergulde letters: “Hoe langher hoe liever.”, op de andere: “Met herten minnende”. Tot voor korte tijd bewaarde men op de zolder van het gebouw nog een wagentje, een reuzenkop en een rond schild, welke voorwerpen eenmaal dienst deden bij de “ommeganck” of optocht.4 De molenaar levert elk jaar een zak tarwe5, die op koppermaandag6 in de vorm van brood aan de armen wordt uitgedeeld.7

Na het beheer door de penningmeester van de sociëteit “Den Doele” te Sommelsdijk zijn de statuten nu ondergebracht in het Streekarchief Goeree-Overflakkee te Middelharnis.

Noten

1 J. E. ter Gouw, ‘Sommelsdijks voormalige rederijkerskamer, onder de zinspreuk “Hoe langer hoe liever” ‘. In: De Navorscher. Jaargang 35 (1885), pp. 474-483, 483. Vreemd is dat Ter Gouw uitlegt dat het de naam van een plant is, maar het toch heeft over een zinspreuk.
2 Mogelijk kende hij Jan vanden Velde, Spieghel der Schrijfkonste, Rotterdam 1604. Hierin staan talloze ideeën en voorbeelden om je tekst te versieren.
3 Over de gang van zaken in de schutterij leze men B. Boers, Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee. Sommelsdijk 1843, 244-247.
4 J. E. ter Gouw, Navorscher 1885, 482-483.
5 Ingevolge het gestelde in artikel 42 van het statuut.
6 Koppermaandag is de maandag na Driekoningen, een feestdag van ambachtslieden, het langst nog gevierd door de boekdrukkers(gezellen). Het feest hangt mogelijk samen met het afsluiten van jaarcontracten.
7 J. E. ter Gouw, Navorscher 1885, 483.

Bronnen

Bibliografie / Literatuur

B. Boers, Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee. Sommelsdijk 1843, pp. 239-247.
J.L. Braber, Sommelsdijk in vertellingen. Deel 1 en 2. Zaltbommel 1975.
A.J.Kruider, De kamer der rethorijken “Hoe Langer Hoe Liever”. De Kamer der Schutterij “Getrouw Tot Der Doot” in den Doele, binnen Sommelsdijck.In: Nederlandsche Historiën. Jaargang 9 (1975), nr.3, pp.109-116.
Website: https://societeitrethorica.nl/geschiedenis/

Archivalia

Streekarchief Goeree-Overflakkee (SAGO), toegangsnr. 5018, inv.nr. 1 Statuten ende Ordonnantiën waerna hebbende te reguleren die hen begeven in de Camer der Rethorijken ‘Hoe langer hoe liever’ tot Sommelsdijc “Rethorica”; Afschrift uit 1624 door de secretaris van Rethorica Daniël de Jonge naar het origineel van 1515 met diverse addenda van later datum.

Varia

terug naar Rederijkers in Zeeland

Voor het laatst bewerkt op 9 februari 2023.