Terug naar overzicht blogs

Goes

Van de stad Goes zijn vier rederijkerskamers bekend. Van drie ervan hebben we als vroegste datum van hun naam: ca. 1550. Dat zijn De Goudtblome (1543), De Clisblome (1545), en De Nardusbloem (1555), de vierde, De Edele Castanienbloem, dateert van 1595. Vier bloemennamen. Het is opmerkelijk dat er geen oudere gegevens over deze namen bekend zijn, want zeker is dat Goes al in 1473 met twee gezellen deelnam aan battementen (toneelopvoeringen) in de processie van Hulst en in 1475 was Goes aanwezig bij een wedstrijd in Bergen op Zoom. In 1476 was er een wedstrijd in Goes zelf en in 1495 speelden ze battementen in de processie van Axel. [1] Het is onduidelijk welke van deze vier kamers in die vroege periode actief was. Er kan zelfs nog een oudere, vijfde kamer geweest zijn.

De Nardusbloem

Uit de vier bloemennamen kiezen we de nardusbloem om nader te bespreken. Wat voor een plant is dat? Om wat voor reden zouden de rederijkers gekozen hebben voor deze naam? Wat wist men toen van deze plant? e.d.[2] Hoewel bloemenwinkels en tuincentra vol staan met bloemen en planten, zijn daar geen nardusbloemen te koop, althans niet onder die naam.
Tegenwoordig kennen kennen wij de nardusbloem namelijk als juffertje-in-het-groen oftewel de Nigella Damascena (links). De rederijkerskamer De Nardusbloem heeft de bloem afgebeeld op het titelblad van een handschrift uit 1577 dat een afschrift is van de statuten uit 1563 (onder: bewerkt detail titelblad met nardusbloem KB 78C66).

Dodonaus

In de 16e eeuw was de nardusbloem genoegzaam bekend. Dodonaus onderscheidt zelfs drie soorten in zijn Crvydt-boeck uit 1554, namelijk de wilde nigelle, de tamme nigelle en de nigella damasco. [3] Volgens dit boek is het medicinale belang van de plant legio. Zo is wijn met zaad van de nardusbloem goed voor kortademigen, het wekt de menstruatie op en is een goed middel tegen winderigheid. Opgelost in oude wijn of in urine is het een probaat middel tegen eksterogen. Als je het zaad inneemt met water helpt het genezen bij venijnige beten van kwaadaardige dieren. Olie van dit zaad met blauwe lisbloemen verdrijft hoofdpijn als je het op je voorhoofd smeert. Als je dit zaad kookt in azijn en je mond ermee spoelt, wordt je kiespijn verzacht en zweren in de mond verdwijnen. Dit brouwsel kan er ook voor zorgen dat je sproeten of zwellingen verdwijnen als je dat vocht op die plekken smeert. Bij verhitting of verbranding van de zaden verjaagt de rook slangen en insecten worden gedood. Ruiken aan gedroogd zaad in een linnen doek lost gesnotter op en herstelt de reuk.

De heilzame mogelijkheden van deze plant zullen niet bepalend geweest zijn voor de keuze van de naam De Nardusbloem. Maar er is meer, namelijk de prachtige helblauwe kleur van de bloem en de kleur blauw staat voor trouw en vastberadenheid, in de religie voor reinheid en vroomheid. [4]

Maria Magdalena

De nardusbloem werd niet alleen vanuit het Crvydt-boeck gekend. Veel bekender zullen de volgende passages uit de bijbel geweest zijn:
Marcus 14: 3 En als Hij te Bethanië was, in het huis van Simon, den melaatse, daar Hij aan tafel zat, kwam een vrouw, hebbende een albasten fles met zalf van onvervalsten nardus, van groten prijs; en de albasten fles gebroken hebbende, goot die op Zijn hoofd.
Johannes 12: 3 Maria dan, genomen hebbende een pond zalf van onvervalsten, zeer kostelijken nardus, heeft de voeten van Jezus gezalfd, en met haar haren Zijn voeten afgedroogd; en het huis werd vervuld van den reuk der zalf. [5]
De nardus wordt in beide citaten afgeschilderd als uiterst kostbaar en zeer heilzaam, want de zalf heeft een reinigende werking. In allebei de situaties gaat het om Maria Magdalena die voor Jezus zorgt. [6] De keus om deze kamernaam te kiezen wordt daarmee een logische en Maria Magdalena wordt tevens  de patrones van De Nardusbloem. Een aanvullende verklaring is het feit dat de belangrijkste kerk in Goes toen de Grote Kerk of Maria Magdalenakerk (bouwjaar 1423) was. [7] De nardusbloem, Maria Magdalena en Goes blijken onlosmakelijk met elkaar verbonden en het is dus goed mogelijk dat de rederijkerskamer uit Goes zich in de 15e eeuw ook al De Nardusbloem noemde.

Bronnen

[1] Deze informatie is te vinden op https://kzgw.nl/rederijkers-zeeland/.
[2] Met dank aan Gerard Heerebout voor zijn bijdrage en tips aan deze informatie.
[3] https://leesmaar.nl/cruijdeboeck/deel2/capitel078.htm
[4] Zie bijv.: https://www.heinpragt.com/symbols/kleuren.php en http://www.beeldbalie.nl/betekenis-van-kleur/.
[5] Marcus 14: 3 https://www.statenvertaling.net/bijbel/marc/14.html; Johannes 12:3 https://www.statenvertaling.net/bijbel/joha/12.html.
[6] Uitgebreide informatie over Maria Magdalena is te vinden op https://www.heiligen.net/heiligen/07/22/07-22-0100-maria.php.
[7] Zie voor de geschiedenis van de kerk: https://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_of_Maria_Magdalenakerk.

Geplaatst door Jan van Loo op 27 januari 2019.

Terug naar Rederijkers in Zeeland