Terug naar overzicht blogs

Risseeuw

Het is 20 januari 1869 als Mr. Johannes Egberts Risseeuw, advocaat en amateur-historicus, in zijn woonplaats Oostburg overlijdt. Bij het opstellen van zijn boedelbeschrijving vindt de notaris op het kantoor van Risseeuw een partij oude boeken en papieren die volgens mededeling van de gemeentesecretaris tot het archief van de gemeente Oostburg behoorden. [1] Om die reden maakten ze geen deel uit van de nalatenschap. Het was in de 19^e niet ongewoon dat (amateur-)historici gebruik maakten van hun netwerk om thuis archivalia te kunnen raadplegen. Wij blijven echter zitten met vragen als: welke titels hadden die boeken en wat voor papieren waren dat? En tenslotte nog de hamvraag: is dit materiaal weer terecht gekomen in het archief van Oostburg? In dit geval zullen we hierop waarschijnlijk nooit een antwoord vinden.

Axelse handschriften

Wellicht wel in het volgende geval. L.A. Warnkönig vermeldt in zijn Flandrische Staats- und Rechtsgeschichte bis zum Jahr 1305 een opmerkelijk lijstje met titels die afkomstig zijn uit het archief van Axel. Daarop prijken onder andere de omschrijvingen van de volgende manuscripten:

– Een kroniek van Vlaanderen uit de vijftiende eeuw in Vlaams, op perkament.
– Dagregister van merkwaardige gebeurtenissen in stad en ambacht van Axel, geschreven in de 16e eeuw door Johan van Cadsant.
– Geschiedenis van de oorlogen in Zeeland, op perkament
– Een missaal met miniaturen
– Een schepenboek met miniaturen
– De reis van de ridder van Ghistelle op perkament
– Leven van keizer Karel op perkament

Warnkönig heeft deze informatie gekregen van Mr. Jean François van Hoorebeke, overleden te Gent op 8 februari 1835. Deze had Warnkönig verklaard dat hij de werken op de lijst had gekregen (of verkregen?) uit Axel. [2] Geleend? Gekocht? Zeker is dat we sindsdien niets meer hebben vernomen over deze werken. Na het overlijden van Hoorebeke werden zijn boeken geveild, echter niet de handschriften. Daarover lezen we in de inleiding van de veilingcatalogus [3] dat Hoorebeke de hoop uitsprak, dat zijn familie zou zorgdragen voor zijn manuscripten en documenten opdat ze niet verloren zouden gaan voor het nageslacht. Als ze die zorg inderdaad op zich hebben genomen, bevinden genoemde werken zich wellicht nog ergens in particulier bezit. En wie weet op een goede dag …

Pryskaerte uit 1483

Ook de Pryskaerte van de Rederykkamer der stad Hulst: De transfiguratie van 7 september 1483 behoort helaas tot het domein van verdwenen bronnen. Deze Pryskaerte bevat de uitnodiging voor een toneelwedstrijd annex schutterswedstrijd. De wedstrijd begint op 5 oktober 1483. De kaart bevat de uitnodiging voor de schuttersgilden én rederijkerskamers van steden in Vlaanderen en Brabant benevens de voorschriften waaraan men zich diende te houden. Dank zij Jan Frans Willems weten we wat er op de kaart stond, want hij publiceerde de inhoud in 1840 in het Belgisch Museum. In zijn slotalinea lezen we het volgende: Dit stuk [te weten: de Pryskaerte] berust oorspronkelyk ter archieven van Oost-Vlaenderen en is ons goedwilliglyk medegedeeld door den heer archivarius dier provincie, den baron JULES DE St-GÉNOIS. Van de weinige zegels, welke er nog aenhangen, geven wy hiernevens de afbeelding.[4] Waar het stuk zich nu bevindt, is niet bekend, ondanks de vermelding van de vindplaats. Er rijst direct een aantal vragen op:

1. Is de inhoud van dit archiefstuk overgeschreven door de archivaris en gegeven aan Willems? Is in dat geval het origineel in het archief gebleven?
2. Of heeft Willems de beschikking gekregen over dat origineel en is het niet meer teruggekeerd in het archief?
3. Van de weinige zegels, welke er nog aanhangen. Hoezo weinig, er worden er maar liefst 5 afgebeeld! [5] Deze formulering doet bovendien vermoeden dat Willems de zegels zelf gezien heeft, dus het origineel in handen heeft gehad.
4. Heeft de archivaris de afbeeldingen zitten natekenen of Willems zelf vanaf het origineel?

Het ligt niet voor de hand om er vanuit te gaan dat de archivaris de tekst heeft overgeschreven en de afbeeldingen heeft nagetekend. Temeer daar het in de 19e gebruik was om archivalia mee te geven aan bevriende onderzoekers.

Dus mogelijk is de Kaert terecht gekomen in nagelaten brieven en documenten van Jan Frans Willems of Jules de St-Génois of zijn er in dat materiaal aanwijzingen te vinden over de Kaert. Veel brieven en documenten zijn te raadplegen in de Universiteitsbibliotheek van Gent. [6] Een eerste onderzoek in het daar aanwezige materiaal leidt tot de volgende conclusies:

1. De Kaert is niet aangetroffen, evenmin zijn er opmerkingen, aanwijzingen of aantekeningen gevonden met betrekking tot de uitnodiging.
2. Het materiaal van Willems en St-Génois is vrij volledig beschreven. De kans dat de kaart ergens onopvallend tussen zit, is daardoor vrijwel nihil.
3. Het bleek niet ongewoon om elkaar in brieven uitgebreide informatie te verstrekken in de vorm van afschriften van originelen.

Tenslotte biedt ook de tweedelige veilingcatalogus van de nagelaten bibliotheek van Willems met bijna 5000 kavelnummers geen enkel houvast [7], dus zal onze zoektocht worden voortgezet. Wij houden u op de hoogte.

Afbeeldingen

1. De “weinige” zegels
2. Jan Frans Willems

Bronnen

[1] Poissonnier, I.H.J., Zooveel zijne kleine boekverzameling gedoogde. De bibliotheek van de Oostburgse advocaat en amateur-historicus Mr. Johannes Egberts Risseeuw (1798-1869). Bijdragen tot de geschiedenis van West-Zeeuws-Vlaanderen nr. 29. Heemkundige Kring West-Zeeuws-Vlaanderen 2001, 43.
[2] Warnkönig, Leopold August, Flandrische Staats- und Rechtsgeschichte bis zum Jahr 1305, deel 2, 2e afdeling. Tübingen 1837, 139.
[3] Catalogue dúne belle collection de livres délaissés par Mr. Jean François van Hoorebeke et par Mr. J. Bretel. Gand [1835], ongepagineerd.
[4] Willems, J.F. (red.), ‘Oorkonden van rederykkamers. I.Pryskaerte van de Rederykkamer der stad Hulst: De transfiguratie. 7 September 1483.’, Belgisch Museum, 4 (1840), 411-418, 418.
[5] Op de afbeeldingen en de inhoud van de Pryskaert wordt in latere berichten teruggekomen.
[6] Universiteitsbibliotheek Gent:
Hs. 3052: Documenten betreffende Jan Frans Willems, 19de eeuw. Omvang 4 stukken.
Hs. 3630: Briefwisseling Jan Frans Willems. Reeks 2: 7 januari 1818 – 9 januari 1873. Omvang 1128 brieven.
G.015769-015774: Briefwisseling en andere documenten van en betreffende Jan Frans Willems, handschrift en druk, 19de eeuw. Omvang: 6 dozen, bevat gravures, muziekstukken.
G.015113 Jules de Saint-Genois: “Oeuvres” Dicht- en prozawerk en andere discussies, verzameling van handschriften – brieven, enkele overdrukjes of handschriften van gedichten, taalkundige aantekeningen, een verzameling spreuken, enz. Aanvragen via de index van Derolez, A., Inventaris van de handschriften in de universiteitsbibliotheek te Gent, Gent 1977.
[7] Download deel I en deel II van de Bibliotheca Willemsiana.

Geplaatst door Jan van Loo op 19 juni 2015.

Terug naar Rederijkers in Zeeland