Terug naar overzicht blogs

Sint-Ontcommere en andere rederijkers?

Het hieronder aangehaalde citaat uit de Stadsrekeningen van Axel in 1538 is om twee redenen opmerkelijk. Allereerst is er sprake van betaling voor de rethoryke en[de] tgulde va[n] sinte ontcommere, de rederijkerskamer van Axel. Hoe dit te duiden? In het boekjaar ervoor (1535) staat de omschrijving: de Rethorycke van deser stede. [1] Wordt dat hier ook bedoeld, dan betekent het, dat er (dit jaar) nog een groep rederijkers actief is in Axel naast de kamer van Sint-Ontcommere. Of gaat het mogelijk om een gezelschap rederijkers van elders? Deze laatste veronderstelling is weinig aannemelijk, want in de regel vermeldde men dan de plaats van herkomst.

Item de rethoryke en[de] tgulde va[n]
sinte ontcommere voor de loue[n]
spele[n] en[de] esbateme[nten] by heml[ieden] te[n]
selue[n] daghe voortghestelt viij kannen (…) [2]

Louen spelen

De tweede reden heeft te maken met het vertoonde spel van de rederijkers: de louen spelen ende esbatementen. Het genre louen spel kom je in Axel niet vaak tegen (de intervocalische v, d.w.z. de v tussen twee klinkers, werd in die tijd veelal geschreven met een u).

Loven als genre moet opgevat worden als een zelfstandig naamwoord met de betekenis: (Het) loven, (het) lofprijzen (m.b.t. God of een heilige). [3] Loven werden bijvoorbeeld toegepast bij vorstelijke intredes, doopfeesten, lofdichten aan Maria of andere heiligen of zoals in het hierboven beschreven geval bij vredesvieringen. Centraal staat steeds het eerbetoon aan de desbetreffende zaak. De voorbeelden maken duidelijk dat het gebruik van loven niet beperkt bleef tot God en heiligen.

De acht kannen presentwijn zijn in het geval van Axel geschonken voor een spel ter ere van de viering vanden paise ghesloten te haguesmorten. [4] Het gaat om de wapenstilstand tussen den Keyserlijke Maiesteyt ende den coninck van vrancrycke [5], gesloten te Aigues-Mortes in 1538 tussen keizer Karel V en de Franse koning Frans I. De getoonde louen spelen zullen een eerbetoon geweest zijn ter viering van dit historische feit. En een feest was het, want er waren ook presentwijnen voor de tientallen wijk- en buurtgezelschappen in Axel.

Plakkaat tegen loven

Dat loven een genre is om serieus rekening mee te houden blijkt uit een plakkaat van 1560 [6], dat een verbod uitvaardigt tegen activiteiten en producten van de rederijkers zonder behoorlick consent, m.a.w. zonder toestemming van het bevoegd gezag. Loven wordt daarin apart bij name genoemd. [7]

Matthijs de Castelein

Loven kon je, volgens Matthijs de Castelein, factor van de rederijkerskamer Pax Vobis van Oudenaarde en De Kersouwe van Pamele, het beste leren door ‘imitatio’ toe te passen en dan met name via zijn werk. [8] Tot besluit daarom een eerste strofe uit een lofdicht voor Maria uit Casteleins De const van rhetoriken (Gent 1555).

Ter eeren Maria der zuuer kerssauwen.
Vviens gratieus bedauwen al te bouen gaed:
Zu es ghebenedijt onder ander vrauwen,
Dies moet ick myn plomb verstand benauwen,
Om haer te louene trein maeghdelick zaed.
Lofhelighe Maria, ons troost, ons raed:
Die om ons lijfontfaet, ende werd gheboren,
Blusschende al Adams ende Euaets mesdaed,
Tot tsmeinschen salicheit die was verloren.
Lof, hu die uut Abrahams zaet zijt ghecoren:
Vut tgheslachte van Iuda, vry onuersaeghd:
Vut Dauids linage ghelijc elck mach horen:
Lof, hemels conighinne Gods moeder en maegd. [9]

Bronnen

[1] Axel 606 – J 129 Boek der Stadsrekeningen 1535-1550: 1534-1535, f. 26v.
[2] Idem: 1537-1538, f. 29v.
[3] Middelnederlandsch Woordenboek s.v. loven, 2e art.
[4] Axel 606 – J 129 Boek der Stadsrekeningen 1535-1550: 1537-1538, f. 28r.
[5] Idem: f. 29r.
[6] De vermelde datum in de afbeelding is weliswaar 26 januari 1559, maar het betreft hier de zogenaamde Paasstijl die 3 maanden achterloopt op onze jaartelling. Het nieuwe jaar begint dan pas met Pasen. Volgens onze telling, de nieuwjaarstijl of jaardagstijl, gaat het dan ook om 26 januari 1560.
[7] Tweeden druck vanden eersten bouck der ordonnancien statuten, edicten en[de] placcaerten soo van weghen der Keyserlyke en[de] Koninghlyke Maiesteyten, als heurlieder doorlughtighste voorsaeten, graven ende graefneden van Vlaendren: Nieuwelinghs ver-meerdert met door-gaende marginale aen-wysinghen ende vol-kommen tafel, by Anna Vanden Steene, weduwe van Michiel du Laury (Gent 1639), p. 815.
[8] Dirk Coigneau, Matthijs de Castelein: “excellent poëte moderne”. In: Verslagen en Mededelingen
van de Koninklijke Academie Nederlandse Taal- en Letterkunde (1985), p. 469 noot 70.
[9] Matthijs de Castelein, De const van rhetoriken, (Ghendt 1555), p. 158.

Geplaatst door Jan van Loo op 28 april 2015.

Terug naar Rederijkers in Zeeland