Schenking: metalen voorwerpen uit Nigeria

14 augustus 2023

Onlangs werd de collectie Volkenkundige voorwerpen aangevuld met een schenking van J.A. Deurloo uit Koudekerke met voorwerpen uit Nigeria, gevonden in de jaren ’70 tijdens baggerwerkzaamheden in de Nigerdelta. Nabij de plaats Warri, inmiddels een grote stad in het zuiden van Nigeria, werd land opgespoten voor dorpsuitbreiding. Joop Deurloo, amateurarcheoloog en verzamelaar uit de Westhoek van Schouwen, was als machinist in dienst van een Nederlands baggerbedrijf en mocht ze van de lokale chief meenemen. Het betreft twee bronzen manilla’s of slavenarmbanden en twee ijzeren pijlpunten.

De manilla’s van gegoten brons zijn respectievelijk 5 en 6 cm breed en zijn vervaardigd in Engeland. Ze zijn van het type okpoho met verbrede uiteinden, zo genoemd naar het lokale Efik-woord voor brons of geld. De naam manilla is afgeleid van het Portugees voor ‘armring’. Hoewel oorspronkelijk bedoeld als sieraad verloor het al spoedig die functie en werd het in de zestiende eeuw een ruilmiddel in de transatlantische slavenhandel door de Portugezen. In grote hoeveelheden werden ze in de eeuwen daarna ook door andere Europese slavenhandelaren als ruilwaar naar West-Afrika verscheept. De benaming bleef. In de loop der tijd werd het een meer algemeen betaalmiddel. Een groot deel werd omgesmolten tot lokale sierarmbanden en andere gebruiks- en kunstvoorwerpen. Pas in 1949 werd het door het Britse koloniale bewind in Nigeria afgeschaft als geldeenheid.

Tevens werden twee van gesmeed ijzer vervaardigde pijlpunten geschonken, gebruikt voor visvangst en jacht. Ze zijn 15 en 18 cm lang. Deze zijn een stuk zeldzamer en zijn door de lokale bevolking vervaardigd. Ze werden ook gemaakt van Europees onbewerkt ijzer, dat al in de tijd van de slavenhandel als handelswaar naar Afrika werd gebracht. Met een bamboe stok in de holle schacht fungeerden ze als harpoen en speer.

Kortom, een bijzondere aanwinst van voorwerpen die herinneren aan de slavenhandel: twee gemaakt door Europeanen als ruilmiddel in de slavenhandel in West-Afrika en twee vervaardigd door lokale bevolking in Nigeria die slachtoffer was van de slavenhandel. Deze zogenoemde Slavenkust is een gebied waar in de achttiende eeuw ook vele Vlissingse en Middelburgse slavenhandelaren kwamen. Ook zij hadden manilla’s en ijzer in hun lading. De schenking is een mooie aanvulling op andere voorwerpen uit West-Afrika in de collectie van het Zeeuws Genootschap. Ze zijn inmiddels toegevoegd aan het bruikleen in het Zeeuws Museum.