Uit de collectie van het KZGW: 18e-eeuwse kaart rivieren Brits Guyana

16 april 2025

Peter van Druenen, Kaart uit 1761 van de rivieren Essequebo en Demerary*

Ik ben altijd overmatig geïnteresseerd in de cijfertjes achter historische processen. Het gevaar bestaat dan altijd dat er – omdat het zo leuk is – te veel nadruk wordt gelegd op de kwantiteit en dat de verhalen erachter verwaarloosd worden, terwijl daarmee juist de geschiedenis tot leven kan worden gebracht.

Een prachtig voorbeeld van een bron die uitlokt tot het eerste maar ook de vinger kan leggen op belangrijke maatschappelijke processen uit het verleden die tot op de dag van vandaag doorwerken, is de kaart van de rivieren Essequebo en Demerary uit de periode 1749-1761, te vinden in de Zelandia Illustrata van het Zeeuws Genootschap. In die jaren was het gebied rondom deze rivier Nederlands bezit. Tegenwoordig maakt het deel uit van Brits Guyana.

De getekende kaart is een kopie uit 1761 van een kaart uit 1749, gemaakt in opdracht van Laurens Storm van ’s Gravesande, de toenmalige commandeur van Guyana namens de West-Indische Compagnie. De kaart geeft een nauwkeurig beeld van de loop van de rivieren. De Essequebo heeft daarbij de vorm van een grote, breed vertakte boom. De tekenaar heeft het beeld een klein beetje gekanteld, waardoor de ‘boom’ recht staat, wat te zien is aan de windroos, rechts van het midden op de kaart.

Het meest bijzonder echter is de gedetailleerde informatie die op de kaart is weergegeven. Rechtsonder is de detailkaart te zien van het Fort Zeelandia, dat op een van de eilanden in de monding van de Essequebo was gebouwd. De tabel links geeft het aantal grondeigenaren langs de Demerary aan, de oppervlakte van hun grond, inclusief de vermelding of die al in cultuur was genomen of niet. De tabel rechts biedt informatie over de plantages in het gebied, de grondeigenaren, de gewassen en de mensen die er werkzaam waren, de “slaven”. De cijferfreak duikt daar uiteraard meteen in en leert dat er in het gebied 110 plantages waren: 46 aan de oostzijde van de rivier, 49 aan de westzijde en 15 op de eilanden. De meest genoemde culturen waren “coffij, cacao,  suijker en broodt”. Iets meer dan de helft van de eigenaren had doorgegeven hoeveel “slaven” er werkzaam waren: 2250 totaal.

klik op een van de afbeeldingen om te vergroten

Bronnen als deze kaart zijn vanwege de geografische en vooral cijfermatige informatie bij uitstek geschikt om als basis te dienen voor verder onderzoek naar het slavernijverleden. Het kennen van de cijfers is echter slechts het begin. Het verwerven van veel meer kennis dan we nu al hebben over de geschiedenis áchter de cijfers, zou helpen om de moeizame discussies hierover weer de vaart te geven die ze verdienen.

*dit artikel werd eerder gepubliceerd in Zeeuws Erfgoed, jrg. 24, nr. 1 april 2025

Afbeeldingen: linksboven detail inzet met de plattegrond Fort Zeelandia; Kaart van de rivieren Essequebo en Demerary, 1749 (origineel) – 1761 (kopie door J. Massol).  De kopie is door het Genootschap aangekocht in 1863 | Zeeuws Archief, Zeeuws Genootschap, Zelandia Illustrata, nr. ZI-I-1624; inzet met de plattegrond Fort Zeelandia; inzet met de gegevenstabel