Collectie Online: ‘Kaart van den spoorweg van Roosendaal naar Vlissingen’

13 juli 2023

(dit artikel is in maart 2023 gepubliceerd
als de eerste KZGW-column in Zeeuws Erfgoed)

In de Zelandia Illustrata van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen bevindt zich een kaart uit 1873 van de toen net geopende spoorweg van Roosendaal naar Vlissingen. Het document laat de loop van de spoorweg zien en is verlucht met stadsgezichten van Bergen op Zoom, Goes en Vlissingen en met een tekening van de brug over het pas gegraven Kanaal door Zuid-Beveland. Een tabel halverwege toont de afstanden tussen de verschillende stations die de reiziger passeert.

In de eerste jaren van het Nederlandse spoorwegnet waren de aanleg en de exploitatie in handen van particuliere ondernemers en had de Staat, behalve met het verlenen van concessies, er weinig bemoeienis mee. Dat had geleid tot een netwerk dat voornamelijk bestond uit lucratieve verbindingen tussen de steden in de Randstad: Amsterdam, Haarlem, Den Haag, Rotterdam, Gouda en Utrecht. In 1856 gingen in regeringskringen stemmen op om het spoorwegnetwerk uit te breiden over heel Nederland. Ook naar Zeeland, waar dan wel nog de nodige bruggen en dammen moesten worden aangelegd. In 1860 werd besloten dat er 100 miljoen gulden beschikbaar kwam voor de aanleg van 800 kilometer spoorlijn. In Zeeland werd eerst het deel naar Goes aangelegd, dat in 1868 in gebruik kon worden genomen. Het laatste deel kwam gereed in 1873. Wie daarna van Roosendaal naar Vlissingen reisde, passeerde de Kreekrakdam uit 1867, de brug over het Kanaal door Zuid-Beveland uit 1866 en tenslotte de Sloedam uit 1871. Er waren vijf stations: Roosendaal, Bergen op Zoom, Goes, Middelburg en Vlissingen. Daartussen lagen nog negen haltes.

Helaas voor de ontwikkeling van de net gegraven nieuwe binnen- en buitenhavens in Vlissingen, bestond de lijn maar uit één spoor. Hoewel er op een aantal stations een rangeermogelijkheid was, zodat twee treinen elkaar daar konden passeren, zette het ontbreken van een dubbelspoor de Walcherse steden in het laatste kwart van de negentiende eeuw op een achterstand. Een nooit bewezen, wat bozige stelling luidt dat als gevolg hiervan het Rotterdamse havenbedrijf een beslissende voorsprong kon nemen op de Zeeuwse havens terwijl die, in tegenstelling tot de Hollandse havens, direct aan diep zeewater grensden.

Afbeelding
Kaart van de spoorweg van Roosendaal tot Vlissingen | KZGW, Zelandia Illustrata, deel I, nr. 219 (Zeeuws Archief). Collectie Online: ZI-I-219 (hier staat ook een aantal andere objecten die met de spoorlijn te maken hebben, waaronder drie historiepenningen en een prent van de optocht die werd gehouden ter gelegenheid van de opening van de spoorlijn).

Literatuur
Lintsen, H., De geschiedenis van de techniek in Nederland. Wording van een moderne samenleving 1800-1890, deel 2, Zutphen 1992, p. 131-169.
Druenen, P.G. van, Vissers, Kapers, Arbeiders, Zwolle 2015, p. 660, 696-697.