Boekwinkeltje: vierdelige catalogus Zelandia Illustrata

19 juli 2021

Elke maand belichten we één van de vele uitgaven van het Zeeuws Genootschap die nog steeds te koop zijn. Deze maand: de catalogus die rijksarchivaris W.S. Unger tussen 1931 en 1957 samenstelde van de Zelandia Illustrata. De volledige titel is W.S. Unger, Catalogus van de historisch topografische Atlas van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen.

De vier delen zijn:
I. Gedrukte kaarten en plattegronden (1931), 165 p.
II. Topografische prenten en tekeningen (1940), 308 p.
III. Historie en Leven (1950), 156 p.
IV. Portretten en personalia (1957), 156 p.

De prijs voor de vier delen samen is euro 57,95. NB: Leden van het Zeeuws Genootschap krijgen 10 procent korting. De verzendkosten zijn euro 6,75 (binnen Nederland). Klik hier.
[https://www.boekwinkeltjes.nl/b/209183543/Catalogus-
van-de-historische-topografische/]

De ontstaansgeschiedenis van de Historisch-Topografische Atlas van het Zeeuws Genootschap, ook wel genoemd de Zelandia Illustrata

Het Genootschap bezit een zeer uitgebreide verzameling kaarten, tekeningen en prenten, met afbeeldingen die verband houden met Zeeland. Later werden hier ook nog ansichtkaarten aan toegevoegd. In het Gedenkboek, uitgegeven ter gelegenheid van het anderhalve-eeuwfeest uit 1919 beschrijft Unger de totstandkoming van deze verzameling. In de eerste helft van de 18e eeuw bracht Matheus Brouërius (1677-1742) een grote verzameling tekeningen en prenten bijeen voor een Atlas van Zeeland, onder de naam Zelandia Illustrata. Het kwam er niet van. Na zijn overlijden werd de verzameling gekocht door Hendrik Busserus (1701-1781). Die had grotere plannen, de verzameling moest een onderdeel zijn van een Atlas der zeven Vereenigde Provinciën.

Dat kwam er ook niet van en de verzameling werd na zijn overlijden gekocht door Jacob Verheye van Citters (1753-1823). Die was al begonnen met het verzamelen van portretten, kaarten en tekeningen van Zeeland. Hij kocht ook prentenverzamelingen van anderen en gaf kunstenaars ook opdracht voor hem tekeningen te maken, ter plekke of kopieën van werk van anderen. Verheye van Citters tekende zelf ook. Hij bezat de buitenplaats Popkensburg en daar was ruimte genoeg voor zijn uitdijende verzameling. Na de Franse tijd was hij ambteloos burger geworden en besteedde hij veel tijd aan het ordenen van zijn collectie. Na zijn dood werd de verzameling verwaarloosd want zijn zoon had er niet zoveel belangstelling voor. Popkensburg zou afgebroken worden en de verzameling werd in 1863 door het Genootschap aangekocht. Op dat moment betrof het ongeveer 3000 nummers. Het Genootschap heeft sedert die tijd zelf ook andere collecties aangekocht en er werden veel schenkingen ontvangen. In 1919 waren er 6.000 nummers. Nu zijn het er 36.000!

Er moest na de aankoop in 1863 natuurlijk geïnventariseerd worden wat zich inmiddels allemaal in de collectie bevond en M.F. Lantsheer begon daarmee. Al in 1866 verscheen de eerste aflevering van de Zelandia Illustrata, gevolgd door de tweede in 1867, en de derde in 1870. In 1876 verscheen de vierde aflevering en dat was de laatste aflevering van het eerste deel. Lantsheer vertrok in 1874 naar Den Haag en F. Nagtglas verzorgde de afleveringen van het tweede deel (1878 en 1880), gevolgd door een viertal aanvullingen (‘vervolgen’) en een register. Het geheel werd in 1905 afgesloten.

W.S. Unger, archivaris van beroep, vond dat de catalogus van de Zelandia Illustrata van Lantsheer en Nagtglas (en de aanvullingen door Fokker) niet aan zijn wetenschappelijke opvattingen voldeed. Dat mag zo zijn, maar juist door de overvloed aan gegevens kunnen in de catalogus van Lantsheer en Nagtglas veel interessante extra gegevens gevonden worden. Van deze afleveringen en de vervolgen is nog een aantal exemplaren beschikbaar.
Unger begon met een nieuwe, veel zakelijker beschrijving. Er verschenen tussen 1931 en 1957 van zijn hand vier delen over de verzameling, nu geheten Historisch-Topografische Atlas. Deze vier delen zijn allemaal nog verkrijgbaar en vormen een onmisbare bron voor de liefhebber van de Zeeuwse geschiedenis. Alle afbeeldingen van de Zelandia Illustrata/Historisch-Topografische Atlas zijn inmiddels gedigitaliseerd en op de website van het Zeeuws Archief en in de Collectie Online te raadplegen.

Afbeeldingen:
Portret van Mattheus Brouerius van Nidek door F. Berkhuys (Rijksmuseum, Amsterdam).
Portret van Jacob van Citters door J. Appelius,  (Zeeuws maritiem muZEEum, Vlissingen).
Fotoportret van Willem Sybrand Unger