Chirurgijn in Boschkapelle

Of Francies Joseph Desaunois een rol heeft gespeeld in het culturele leven van het Boschkapelle uit de 18e eeuw zal moeten blijken uit de bestudering en analyse van zijn nagelaten gedichten en liederen (zie Familie Desaunois). Minstens even interessant is het gegeven dat hij chirurgijn was in een plaats als Boschkapelle, want hij moet geweest zijn, wat we tegenwoordig een plattelandsdokter zouden noemen.

Francies werd geboren in het Vlaamse Comen en is wellicht naar Zeeuws-Vlaanderen gekomen in het kielzog van zijn oom Mattheus Josephus Desaunois, die chirurgijn was in Hulst. Hoe dan ook, François Joseph Desaunois wordt in 1749 aangenomen als leerjongen bij een chirurgijn in Hulst. Er is ook een recept in het Frans tegen de pest dat hij heeft opgeschreven en ondertekend op 18 april 1759 (in een later blog hoop ik hierop terug te komen): fait a Hulst le 18 d’avril 1759, Francois Joseph Desaunois

Het was vanaf dat jaar dat hij, naar eigen zeggen, ten jare 1759 zig vindende gedisponeert hem op de eene of andere plaats te etablisseren, onder anderen genegentheyd heeft gekreegen sulks te doen op de voorgemelde Boscapelle Axel ambagt. En even verderop: Hebbende geduyrende den tijt van ontrent tien jaren, gerustelijk het selve met veel lust en genoegen soo op Axel als Hulster ambagt geёxerceert, sonder daar inne van iemand te sijn verhindert. Dit alles is te vinden in een verweerschrift van 2 december 1771 na een afwijzing van de Magistraat om nog langer in het Hulster Ambacht het beroep van chirurgijn uit te oefenen. De Magistraat haalt van alles uit de kast om zijn besluit te rechtvaardigen. Zo is er een verklaring d.d 6 november 1771 van de weduwe Goedgeluk, vroedvrouw te Hulst, waarin zij verklaart dat zij een zwangere vrouw het leven heeft gered, die eerst door Desaunois behandeld was. Ook zijn oom Joseph Desaunois uit Hulst getuigde van de geringe deskundigheid van zijn neef. Daarnaast schijnen er nog problemen met zijn gedrag te zijn geweest. Het geheel wekt de indruk dat er gezocht is naar argumenten om hem af te weren, maar het kan evengoed serieus bedoeld zijn geweest, want uiteindelijk had het Hulster Ambacht al twee chirurgijnen.

Op 11 februari 1789 komt Francies te overlijden. De Acte van Prijse (taxatie / successie?) geeft interessante informatie. Zo bezat hij een huis met een stal plus een bijbehorende koets. Er was zelfs een tweede huis met stal en een chirurgijnswinkel met al zijn toebehoren. (Mogelijk was deze gehuisvest in dat tweede huis.) De optekenaar had hiervan geen verstand en liet de zonen Jan en Andries, die eveneens het vak van chirurgijn beoefenden, de waarde van de winkel bepalen. Over de jaren 1783-1788 lagen er nota’s met een nog te ontvangen tegoed van 18 pond en 4 schellingen voor het praktiseren, het verstrekken van medicijnen en het scheren. Pro memorie werd er een post oninbare gelden vermeld van maar liefst 66 pond en 14 schellingen over de jaren 1760 tot 1779. De inboedel wordt uiteindelijk getaxeerd op 522 pond 13 schellingen 4 groten Vlaams.

Francies zal op zijn manier het vak serieus beoefend hebben, want in de nagelaten documenten in het archief van Axel bevinden zich veel losse blaadjes waarop behandelingen en medicatie staan beschreven voor diverse ziektes, maar niet iedereen was kennelijk afdoende overtuigd van zijn kwaliteiten.

Bronnen

^{– Tonny van Kemseke, Vant hospitael, chirurgijnen, medicijne doctoren, apothekers ende vroetvrauwen 1580-1860: de gezondheidszorg in Hulst van 1580 tot 1860 (2006). De auteur verwart hier en daar gegevens van Francies en zijn oom Joseph Desaunois.
– Bundel documenten met gedichten en liederen uit het familiearchief van de familie Brand uit Hulst.
– Gemeentearchief Axel: GA Axel Aanwinsten 1889, schenking I: Stukken afkomstig van Dr. Desaunois, eertijds dokter te Boschkapelle.
– Zeeuws Archief: 8 Hulster Ambacht: 3.2.14.1 (Bemoeiingen en geschillen met burgerlijke besturen en personen): Stukken betreffende het verbod van den Magistraat aan FRANÇOIS JOSEPH DESAUNOIS om in het Ambacht de chirurgie uit te oefenen, 1771 (1 pak).
– Zie ook de fragmentgenealogieën van Francies Joseph Desaunois en Mathieu Josephe Desaunois.}

Geplaatst door Jan van Loo op 13 november 2013.